Yazının başlığının ilk kısmı 1990’larda bir sigorta şirketinin reklam sloganıydı ve epey ses getirmişti. Gerçekten zaman hızla geçiyor ve bir gün bakıyorsunuz ki, her ne kadar çalışma süreleri sürekli uzatılsa da, emeklilik zamanı gelmiş. Artık biraz dinlenmek, iş ortamının stresinden uzak huzur bulmak, hobilerinizle uğraşmak, ertelediğiniz bazı hayalleri gerçekleştirmek gibi bir sürü projeyle emekliliğe hazır olduğunuzu düşünüyorsunuz. Ayrıca bir zamanlar çok kıt olan zamanın bollaştığı bu dönemi dolu dolu yaşamak da istiyorsunuz. Hakkınız, elbette yaşamalısınız. Ama hangi gelirle veya birikimle?
Biliyorum çok sevimsiz bir soru oldu bu ama maalesef yaşamın da gerçeği. Emeklilik için çok önceden bazı adımlar atmak durumundayız. Özellikle bizim gibi devletin verdiği emeklilik maaşının çok düşük olduğu ülkelerde sadece sosyal güvenlik kurumlarından alacağımız maaşa güvenerek emekliliği bekleyemeyiz. Olabildiğince erken bir tarihte başlayarak, aktif çalışma hayatımız süresince bir yandan da emeklilik için tasarruf etmemiz gerekiyor. Bunu söylerken, bugünü hiç yaşamadan sadece yarını düşünerek tasarruf yapmaktan bahsetmiyorum elbette. Herkes kendisine göre bir denge noktası bularak, yarını da ihmal etmeden bugünün keyfini çıkarmak durumunda olmalı diye düşünüyorum.
Nasıl tasarruf edeceğiz?
Türkiye ortalama geliri ve tasarruf oranı düşük bir ülke. (Tasarruf açığı ve gelir dağılımı üzerine yazdığım önceki yazılarımı okumanızı tavsiye ediyorum). “Elde ettiğimiz sınırlı gelirle bir yandan geçinmeye çalışırken, diğer yandan emeklilik için nasıl para biriktireceğiz” diye soranlarınız olacaktır. Ucu ucuna yaşayan insanlara bu konuda söyleyecek fazla sözüm yok. Ama tüketim alışkanlıklarınızı gözden geçirerek biraz da olsa biriktirme kapasiteniz varsa mutlaka emeklilik için bir tarafa uzun vadeli bir bakış açısıyla para koymanız gerekiyor. Gerçekten, tasarrufa erken başladığımız takdirde önümüzdeki zaman uzun olduğu için çok küçük tasarrufların bile bu süre içerisinde aşağıda detaylı açıklayacağım bileşik getiri sayesinde ciddi rakamlara ulaşması mümkün.
Geleneksel olarak bakıldığında, emekliliğe yönelik tasarrufta ev, arsa, altın, döviz gibi araçlar ilk anda göze çarpanlar. Bunlardan özellikle altın ve döviz, kolay nakde dönüştürülebilir değerler olduğu için bazı insanlar için daha cazip olabiliyor. Bu araçların bir diğer avantajı da küçük tasarruflarla yatırım yapılabilir olmaları. Örneğin 1000TL tutarında tasarruf yapmak istediğinizde bununla döviz veya altın alabilirsiniz ama bir arsa veya daire satın alamazsınız! Son yıllarda, özellikle belli bir gelir grubunun üzerindeki insanlar açısından menkul kıymetler de (özellikle hisse senedi) uzun vadeli bir tasarruf yöntemi olarak emeklilik amaçlı tasarruf araçları arasına girdi. Sermaye piyasası araçları arasında artık sadece hisse senedi, tahvil ve yatırım fonları değil döviz, altın ve gayrımenkul gibi geleneksel yatırım araçlarına endeksli menkul kıymetler de var. Uzun vadeli emeklilik tasarrufu için menkul kıymetleri düşünüyorsanız mutlaka yetkili bir kuruluşa giderek, onların tavsiyeleri ve sizin tercihleriniz doğrultusunda karar vererek yatırım yapmalısınız.
Bileşik getiri
Bileşik getiri, her dönem yaptığınız tasarrufa bunun kazandığı faiz getirisinin de eklenmesi sonucu elde edilen toplam getiriyi ifade eder. Bu nedenle, dönem sonunda elde edilen toplam getiri çok daha yüksek olur. Çok basit bir örnek vermek istiyorum. Her ay 100TL tasarruf yaptığınızı düşünün. Bu rakam size çok düşük gelebilir ve şöyle düşünebilirsiniz: “Her ay 100 liradan yılda 1200, 10 yılda 12.000, 30 yılda 36.000TL tasarruf ederim. Bu da pek bir işe yaramaz, o halde neden tasarruf edeyim ki?”
Oysa bileşik getiri mantığıyla bakarsak durum çok farklı. 100TL’lik aylık tasarrufunuzun her ay %1 faiz geliri elde ettiğini düşünün. Bu faizi sürekli ana paraya ekleyerek 360 ay (30 yıl) boyunca her ay 100TL tasarruf etmeniz durumunda 30 yıl sonunda toplam birikiminiz 36.000TL değil, tam tamına 349.496TL olacaktır. Yani yaklaşık 10 misli. Elbette enflasyonu dikkate alarak bu paranın alım gücünü düşünmek gerekir ama burada vurgulamak istediğim nokta bileşik getiri faktörünün yarattığı çoğaltan etkisidir.
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES)
Bu yazıda asıl vurgulamak istediğim konu BES. BES birçok ülkede çok uzun zamandır uygulamada olan, Türkiye’de ilk olarak 2001’de düzenlenip 2003 yılında faaliyete geçen, 2013 yılından itibaren ise devlet desteği eklenerek geliştirilen emeklilik amaçlı bir tasarruf sistemi. Türkiye’de devlet de SGK emekli maaşlarının zaman içerisinde gittikçe eridiğini gördüğü için böyle bir ilave tasarruf sistemi kurulması yoluna gidilmiştir. Bu anlamda BES, SGK’nın varolan emeklilik sistemine bir alternatif değil, onu tamamlayıcı bir ek tasarruf ve gelir imkanıdır.
BES’e bir iş yerinde çalışsın veya çalışmasın herkes katılabilir. Katılım, bu amaçla kurulmuş olan Bireysel Emeklilik Şirketleri aracılığıyla olmaktadır. BES’e yapılabilecek en çok yıllık katkı tutarı brüt asgari ücretin yıllık tutarına eşittir. 2021 yılı için bu tutar toplam 42.930TL, aylık olarak ise 3.577,50TL’dir. Bu rakam en çok katkı tutarı olup bunun altında istenen katkı tutarı belirlenebilir. BES’in en avantajlı yanı, yapılan katkının %25’i kadar ilave devlet katkısı bulunmasıdır. Mesela 2021 yılı boyunca en yüksek tutardan (42.930TL) katkı yaparsanız, devlet de sizin adınıza 10.732,50TL katkı yapacaktır. Dolayısıyla, hem sizin katkınız ve bunun getirisi hem de devlet katkısı BES hesabınızda birikecektir. Bundan dolayı, tasarruf yapma imkanı olanların, yıllık en çok tutara kadar mümkün olduğunca en yüksek BES katkısını yapmaları tavsiye edilmektedir.
Yaptığınız BES katkıları sizin seçmiş olduğunuz emeklilik yatırım fonlarına yatırılmaktadır. Bu fonlar, diğer yatırım fonları gibi olup, içerisinde sizin tercih ettiğiniz risk seviyesine uygun menkul kıymetler veya altın ve dövize endeksli değerler bulunabilmektedir. Hatta isterseniz bazı şirketlerin kullandığı ve yapay zeka mantığıyla çalışan yatırım robotları da sizin adınıza yatırımlarınıza yön verebilir. Belirli aralıklarla yatırım yaptığınız fonları değiştirebilir, hatta birikimlerinizi hiçbir kayıp olmaksızın başka Bireysel Emeklilik Şirketlerine de aktarabilirsiniz.
BES’ten emekli olabilmeniz için sisteme ilk giriş tarihinden itibaren en az 10 yıl süreyle sistemde kalmanız ve 56 yaşınızı doldurmanız gerekmekte. Emeklilik hakkını elde ettiğiniz zaman isterseniz bütün birikiminizi ve devlet katkısını toptan alabilir, isterseniz aylık olarak alabilirsiniz. Bu konuda daha detaylı bilgiyi aşağı yukarı her bankanın yan kuruluşu olarak faaliyet gösteren Bireysel Emeklilik Şirketlerinden birisinden alabilirsiniz.
Geleceğin hızla geldiği, yaşam sürelerinin gittikçe uzadığı günümüz koşullarında emeklilik için mutlaka çok önceden hazırlık yapmaya başlamak, tasarruf etmek gerekiyor. BES, bu çerçevede kesinlikle yararlanılması gereken bir ilave tasarruf ve gelir imkanı. Az ya da çok ama mutlaka belirli bir tutarla BES’e katılın ve geleceğe hazırlıksız yakalanmayın!
