OECD’nin “Pensions at a Glance 2023” (Emekliliğe Genel Bakış) raporuna göre, Avrupa’da yaşlı insanların en büyük gelir kaynağını emekli maaşları oluşturuyor. Birçok Avrupa ülkesinde, devlet emeklilikleri ve sosyal yardımlar gibi kamu harcamaları, yaşlı bireylerin eş değer brüt hane gelirinin yüzde 70’inden fazlasını, bazı durumlarda ise yüzde 80’ini karşılıyor.

Peki Avrupalılar ne kadar emekli maaşı alıyor? Kişi başına ortalama emekli harcaması ne kadar? Satın alma gücüne göre düzeltildiğinde, Avrupa genelinde emekli maaşları nasıl karşılaştırılıyor? Türkiye'de durum nasıl?

AB İstatistik Ofisi Eurostat verilerine göre, 2022 yılında AB genelinde yaşlılık emeklilikleri için kişi başına ortalama harcama 16 bin 138 euro idi. Bu da aylık yaklaşık bin 345 euroya denk geliyor.

İskandinav ülkeleri zirvede

AB'ye üye ülkelerde emekli maaşları, en düşük Bulgaristan'da yıllık 3.611 euro, en yüksek Lüksemburg’da 31 bin 385 euro. Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ve Türkiye gibi AB'ye aday ülkeleri dahil edildiğinde bu aralık daha da genişliyor: Arnavutluk'ta 1 bin 648 euro, İzlanda'da 35 bin 959 euro.

Norveç ve Danimarka gibi iki İskandinav ülkesinde kişi başına ortalama emekli maaşı 30 bin euroyu aştı. İsveç (22 bin 436 euro) ve Finlandiya (21 bin 85 euro) da AB ortalamasının oldukça üzerinde.

AB'ye aday ülkeler dipte

En alt sıradaki Arnavutluk'un yanı sıra diğer AB'ye aday diğer ülkeler de en düşük ortalama emekli maaşlarına sahip:

• Türkiye (2 bin 942 euro)

• Bosna-Hersek (3 bin 41 euro)

• Sırbistan (3 bin 486 euro)

• Karadağ (3 bin 962 euro)

Karadağ, Bulgaristan'ın biraz üzerinde yer alsa da fark çok az. Yıllık olan bu rakamlar, Avrupa'da en düşük ve en yüksek emekli maaşları arasındaki büyük farkı ortaya koyuyor.

AB’nin dört büyük ekonomisi ortalamanın üzerinde

AB’nin “Büyük Dörtlüsü” olarak bilinen ülkelerin tümü 16 bin 138 euro olan AB ortalamasının üzerinde:

• İtalya: 19 bin 589 euro

• Fransa: 18 bin 855 euro

• İspanya: 18 bin 100 euro

• Almanya: 17 bin 926 euro

Avrupa’da emekli maaşlarında büyük uçurumlar var

Veriler ayrıca şu farklara dikkat çekiyor:

• Batı ve İskandinav ülkelerinde emekli maaşları, Doğu Avrupa’ya kıyasla çok daha yüksek.

• Güney Avrupa ülkeleri Doğu Avrupa’ya göre daha iyi durumda, ancak Kuzey Avrupa’nın gerisinde.

• En düşük emekli maaşları, özellikle Balkanlar ve Doğu Avrupa’daki AB'ye aday ülkelerde yoğunlaşıyor.

Satın alma gücüne göre farklar daha az

Emekli maaşları, satın alma gücü standartlarına (PPS) göre ölçüldüğünde farklar önemli ölçüde azalıyor.

Örneğin, AB içinde en yüksek ve en düşük ortalama emekli maaşı arasındaki fark nominal olarak 8.8 kat iken, PPS dikkate alındığında bu oran 3.5 kata düşüyor. Bu da yaşam maliyetlerindeki farklılıkları yansıtıyor.

Bu hesapla emekli maaşı Slovakya’da 5.978 PPS ile en düşük, Avusturya’da ise 21.162 PPS ile en yüksek seviyede.

AB'nin dışında kalan ülkelerde ise Arnavutluk en düşük seviyeye sahip: 3.019 PPS.

Türkiye, satın alma gücü açısından oldukça iyi bir yerde konumlanıyor: 8.128 PPS. Bu değer, Türkiye’yi bazı AB ülkelerinin üzerine taşıyor.

Tüm İskandinav ülkeleri emeklilik harcamalarında AB ortalamasının üzerinde ve bazıları Avrupa'nın en yüksekleri arasında yer alıyor.

2022'de üç ülkede emekli maaşları düştü

Euro bazında, ortalama emekli maaşı 2022'de 2021'e kıyasla sadece üç ülkede ve yüzde 5 veya daha az bir oranda düşüş yaşadı. Bu ülkeler, Türkiye, İrlanda ve Yunanistan.

Türkiye'deki düşüş temel olarak ulusal para birimindeki keskin değer kaybından kaynaklandı ve bu da emekli maaşlarının euro değerini etkiledi.

Buna karşılık Bulgaristan yüzde 33 ile en büyük artışı kaydederken, onları yüzde 16 ile Çek Cumhuriyeti takip etti. Letonya, Litvanya, Karadağ ve Romanya'da da emekli maaşlarındaki artış yüzde 10'u aştı.

Aylıklar, yasal veya normal yaşta emekli olduktan sonra hak sahibinin gelirini sürdürmeyi veya yaşlı bireylerin gelirini desteklemeyi amaçlayan periyodik ödemelerdir.

Emeklilik geliri geçinmek için yeterli mi?

Avrupa Komisyonu ve Sosyal Koruma Komitesi tarafından hazırlanan 2024 Emeklilik Yeterliliği Raporu'na göre, AB ülkeleri emekli maaşlarının yeterliliğini korumak için adımlar atıyor. Ancak emekliliklerin gelecekte yeterli olup olmayacağı konusu hâlâ risk altında.

Önümüzdeki 40 yıl içinde, aynı kariyer süresine sahip kişilerin emeklilik maaşlarının, çalışma dönemindeki gelirlerine oranla düşmesi bekleniyor.

2019'dan bu yana, yaşlı insanlar arasında yoksulluk ve sosyal dışlanma riski artıyor. Bunun başlıca nedeni, gelir kaybının artışı.

2022’de AB’de 65 yaş ve üzerindeki her beş kişiden biri —yaklaşık 18,5 milyon kişi— yoksulluk ya da sosyal dışlanma riski altındaydı. Bu sayı hem yoksulluk oranındaki artış hem de yaşlanan nüfus nedeniyle büyümeye devam ediyor.

Avrupa'nın büyük bir bölümünde emekli maaşları, çalışırken kazanılan gelirden çok daha düşük. Bu durum, birçok yaşlı bireyin emeklilik sonrası yaşam standardını sürdürmesini zorlaştırıyor.

Cinsiyete dayalı emeklilik farkı: Kadınlar daha az alıyor

Rapora göre, kadınlar AB’deki her ülkede erkeklere kıyasla daha fazla yoksulluk riski taşıyor. AB genelinde kadınlar, erkeklerden ortalama yüzde 26,1 daha az emekli maaşı alıyor. Ayrıca kadınların yüzde 5,3’ü hiçbir emekli maaşı almıyor.

Bu farklar; maaş eşitsizliği, daha kısa veya kesintili kariyerler ve kadınlar arasında yarı zamanlı çalışma oranının daha yüksek olması gibi nedenlere dayanıyor.